SET-B-FREE
EEN ‘HAMMOND ORGAN’ VOOR IEDEREEN (1)

Tekst en technische afbeeldingen: Marjan Waldorp
Artikel uit Turning Wheel 2023-3

Ik werd gegrepen door de sound van de Hammond! In de tijd dat de Internetradios opkwamen ging ik luisteren naar het Amerikaanse radiostation "jazz24.org" en leerde daar de Hammond en haar beroemde spelers kennen. Ik wist niets van het Hammond orgel, maar hoe meer ik er over las, des te interessanter ik het vond. Goh, zo'n Hammond orgel met harmonic drawbars dat is toegepaste natuurkunde! Dat is net iets voor mij!

Zelf spelen op een Hammond orgel, dat leek me wel wat, maar ik had ook mijn reserveringen. Zou het me lukken om mezelf te leren spelen en zou ik het na een paar maanden nog steeds leuk vinden, of zou het een bevlieging blijken? Dus om nu meteen de portemonnaie te trekken en een digitale Hammond Suzuki of een Viscount aan te schaffen, leek me niet zo'n goed idee. Ik wou het een beetje low profile aanpakken. Nu werk ik al 25 jaar met Linux en Open Source software. Zou er een Open Source programma zijn dat een Hammond orgel kan nabootsen? Zo ja, dan zou ik dat met mijn Yamaha keyboard via MIDI kunnen bedienen en zo met minimale kosten kunnen experimenteren. De overige benodigde componenten, een PC, een HiFi-versterker en een paar boxen, had ik immers op de plank liggen.

Wel, een dergelijk programma bleek te bestaan: "SetBfree". Het bleek zelfs een heel goed programma! Niet alleen genereert SetBfree een mooie Hammond sound, het is ook zeer stabiel. Ik gebruik het inmiddels meer dan twee jaar en het is nog nooit gecrashed! Je kunt SetBfree dus gerust voor een optreden gebruiken, zonder bang te hoeven zijn voor plotsklapse krijsende geluiden uit de speakers of een "Blue Screen of Death".

Wat is SetBfree?

SetBfree is een software synthesizer, die een Hammond B3 emuleert. Je stopt er MIDI ¹ in en er komt PCM ² (digitaal geluid) uit. Bijvoorbeeld: Je slaat op een 61-key keyboard de "a3" aan; het keyboard stuurt daarop het MIDI-commando "note #69 on"; SetBfree genereert vervolgens een 440 Hz PCM-signaal. Het hart van de synthengine vormen de 91 digitale oscillatoren, die de 91 toonwielen van de Hammond B3 emuleren. ^{3 4} Daarachter vinden we Overdrive vervormingsmodule, Reverb nagalmmodule en een Leslie roterende luidsprekermodule. De stereo uitgang zorgt voor een ruimtelijk akoestisch effect.

Beatrix Hammond organ

De ontwikkeling van SetBfree begon als een project van Fredrik Kilander, associate professor aan de KTH Royal Institute of Technology in Stockholm onder de naam "Beatrix". ⁵ Tussen 2003 en 2006 ontwikkelde Fredrik Kilander zijn Beatrix tot een volledig functionele Hammond B3 software synthesizer:

• 91 digital oscillators
• Full polyphony
• Vibrato
• Percussion
• Overdrive FX
• Reverb
• Rotary speaker emulation

Beatrix had geen GUI ⁶ ; je kon niet aan knopjes draaien. Het was een "headless" programma, volledig bestuurd via MIDI-commando's. Kilander stelde Beatrix gratis als download ter beschikking onder de voorwaarde dat de code niet gewijzigd zou worden. Deze laatste voorwaarde is waarschijnlijk de verklaring, waarom het rond Beatrix een aantal jaar stil zou blijven.

Set Beatrix free

In 2012 wilde de Open Source programmeur Robin Gareus Beatrix als LV2 plugin ⁷ toevoegen aan zijn muziekstudio "Ardour". Mede-ontwikkelaar Will Panther wist Fredrik Kilander te bewegen om Beatrix als Open Source programma onder GPL v2 ter beschikking te stellen. Het project werd omgedoopt in SetBfree: "Set Beatrix free". Als eerste werd SetBfree gemoderniseerd. De Linux-wereld was inmiddels van OSS naar het ALSA ⁸ geluidssysteem overgeschakeld. Vervolgens werd de LV2-plugin ontwikkeld en een zelfstandig draaiende GUI bovenop de headless synthesizer, die overigens nog steeds zonder GUI gebruikt kan worden. ⁹

Single Board Computer

SetBfree is geen zwaar programma. Je zou denken dat het permanent laten draaien van 91 digitale oscillatoren nogal wat van de CPU vraagt, maar dat blijkt mee te vallen. Fredrik Kilander schrijft op zijn Beatrix pagina dat de minimale vereiste een Pentium III is met een clockfrequentie van 300-660MHz en 32MB RAM, afhankelijk van de speelstijl en de registraties. Dat is dus kennelijk wel de ondergrens, maar naar de huidige maatstaven is dat natuurlijk een eis van niks! Afgezien van de eisen van eventuele andere programma's is het dus niet per se nodig om SetBfree op een moderne snelle PC te draaien. Een wat oudere PC zou dus ook kunnen, of een hippe Single Board Computer.

Een Single Board Computer (SBC) is een complete computer op een printplaatje. Het concept bestaat al heel lang. SBC's worden al decennia professioneel gebruikt in de industrie en laboratoria. Met de enorm toegenomen concentratie van functionaliteit op een chip zijn SBC's de laatste jaren echter veel goedkoper geworden en daarmee in het bereik van consument en hobbyist gekomen. Een SBC voor een specifieke toepassing is een interessante optie. Een SBC is handzaam, makkelijk mee te nemen en veel goedkoper dan een PC! Bovendien is een SBC heel geschikt om mee te experimenteren. SBC's, zoals de Raspberry Pi 4 werken met een flash module i.p.v. een harddisk. Dat maakt installeren van het besturingssysteem zeer eenvoudig. Je kunt dus snel aan de slag met je project en als het helemaal fout gaat, begin je gewoon opnieuw. Kortom, ideaal!